Razmatranja o uzrocima veličine Rimljana i njihove propasti

Razmatranja predstavljaju jedan od prvih pokušaja da se istorijska dešavanja pojme filozofski. Analitičko-deskriptivnim metodom, Monteskje je pokušao da na primeru Rimljana pokaže kako povesno kretanje nije rezultat delovanja nekih nedokučivih sila ili božanske providnosti, kako uspon i propast država počivaju na zakonitosti koja se može – u duhu prosvetiteljstva – umom priniknuti. Tako razlozi veličine Rimljana leže u njihovom rodoljublju, vojnoj veštini i disciplini, republikanskim institucijama, poštovanju dobrih zakona, ograničenoj teritoriji, a razlozi njihove propasti u preteranim osvajanjima koja su ih učinila svetskom silom, ukidanju republikanskog uređenja i uvođenju carstva, korupciji i preteranoj raskoši, nepravednoj raspodeli zemljišnih poseda, prihvatanju varvara za prave rimske građane i verskim sporovima u Vizantiji. – Dakle, povesno kretanje se odlikuje zakonitošću koja proizilazi iz posve prirodnih i društvenih faktora. Utvrđivanje te zakonitosti zadatak je filozofije istorije kao i filozofije države i prava.